Çocuklarda kronik (uzun süreli) kabızlık ve iç çamaşıra kaka bulaştırma veya kaka (gayta) kaçırma

Çocuklarda kronik kabızlık çok sık problemlerden biridir. Kabızlık dışkılama sıklığında azalma, sert ve/ veya ağrılı dışkılama (barsak hareketi) olarak tanımlanır. 1-4 yaş arasındaki çocuklar genellikle günde 1-2 kez dışkılarlar ve %90ından fazlası en geç günaşırı dışkılar. Çocuğunuza kabızlık konusunda yardımcı olmak için kronik kabızlığın nasıl geliştiğini anlamak gerekir. Çocuklarda pek çok faktör kabızlığa neden olabilir. En sık nedenler erken tuvalet eğitimi ve diyet değişiklikleridir. Genellikle geçicidir.

Çocuklarda kabızlık bulguları

• Haftada 3'den az dışkılama
• Sert, kuru ve zorlanarak dışkılama
• Dışkılama sırasında ağrı
• Karın ağrısı
• Bulantı
• Çamaşırında sıvı veya balçık gibi dışkı izi bulunması
• Sert dışkının üzerinde kan olması

Çocuklarda genellikle geçici ve önemsiz bir durum olabilir. Ancak kronik kabızlık başka sorunlara neden olabilir veya altta yatan başka bir hastalığın belirtisi olabilir. Bu nedenle 2 haftayı geçen kabızlığa başka bulgular da eşlik ediyorsa, doktora başvurmak gereklidir.

Ek bulgular: ateş, kusma, dışkıda kan, karın şişliği, kilo kaybı, anüs (makat) çevresinde ağrılı yırtıklar, barsağın anüsden dışarı çıkması (rektal prolaps) gibi durumlardır.

Kronik kabızlığın ilk nedeni ağrılı barsak hareketleridir. Ağrılı bir barsak hareketi olduğunda ağrıyı yaşamamak için çocuk gaitasını tutmayı öğrenir. Acele bir barsak hareketi olduğunda birkaç dakika kaslarımızı sıkarak acil durum geçene kadar bunu erteleyebiliriz. Erişkinler uygunsuz her durumda barsak hareketini engelleyebilirler ancak erişkinler durum uygun olduğunda en kısa zamanda tuvalet gereksinimlerini tamamlamak gerektiğini anlayabilirler. Ağrı korkusu nedeniyle barsak hareketini engelleyen bir çocuk bunu tekrar tekrar yaparak dışkılamayı engeller. Dışkılamayı engellemek için bacaklarını çaprazlar, kalçalarını sıkar ve yüz ifadesi değişir.

Çocuklar çeşitli nedenlerle dışkılamayı geciktirirler, kakalarını tutarlar; ağrıdan korkma, oyunu bırakmak istememe, evden farklı bir yerde tuvalete gitmek istememe gibi nedenler olabilir.

Bunun sonucu olarak çok miktarda sert gaita rektumda birikir. Zaman içinde rektum genişler ve gerilmeye daha az duyarlı hale gelir. Dışkı parçaları ayrılır ve çocuk farkında olmadan çamaşırına geçer (buzdağının ucu). Buna fecal soiling (farkında olmadan dışkı kaçırma nedeni ile iç çamaşırının lekelenmesi) denir. Bazen kolon kasıldığında, sıvı gaita rektumdaki sert gaita çevresinden fışkırılarak kabızlığı olan çocuğun ishali olduğu izlenimini verir. Kabızlık ve sonrasında gelişen gaita kaçırmada çocukların gaita kontrolü yoktur, bunun için suçlanıp cezalandırılmamaları gerekir. Bu nedenle utanırlar, kirli çamaşırlarını saklamaya çalışırlar ve koku diğer aile fertlerini rahatsız ettiği halde iç çamaşırlarını değiştirmek istemezler. Başka çocukların alay etmesi nedeniyle veya utandıkları için okula gitmek istemezler.

Kabızlığa neden olabilecek diğer faktörler:

Erken tuvalet eğitimi yapıldığında bu, çocukla anne-baba arasında bir savaş haline gelebilir, bu istemli tutma giderek istemsiz bir alışkanlık haline gelebilir.

Diyette değişiklikler liften zengin gıdaların tüketilmemesi, tam sıvı diyetten katı gıda içerikli rejime geçilmesi

Rutinlerinde değişiklikler: yolculuk, stres, okula başlama

Bazı ilaçlar

İnek sütü alerjisi: çok fazla inek sütü ve peynir tüketmek

Aile öyküsü

Tıbbi durumlar: anatomik malformasyon, metabolik veya sindirim sistemi hastalığı

Kabızlıkta risk faktörleri

Hareketsiz olmak, yeterli lif ve sıvı tüketmemek, anüs veya rektumu ilgilendiren organik tıbbi nedenler

Yapılacak testler ve tanısal işlemler

Ayrıntılı bir öykü alınması gerekir. Kabızlığın ne zaman başladığı, günlük aktiviteleri önceki ve şimdiki tuvalet alışkanlığı, dışkılama sıklığı, dışkının vasfı (set büyük dışkı veya küçük leçi pisliği gibi dışkı), kanama olup olmadığı, kullandığı ilaçlar, diyetinin ayrıntıları bu sorgulamada öğrenilir. Muayenede karında şişlik, kitle veya yumru, makatın yerleşimi, çatlak olup olmadığı görülür. Buna ek olarak eldiven ve yumuşatıcı yardımı ile makattan muayene yapılarak tıkayıcı sert taşlaşmış dışkı parçaları temizlenir ve kanama açısından kontrol edilir.

Karının radyolojik görüntülenmesi, herhangi bir tıkanıklık bulgusu olup olmadığı ve dışkının yerleşimi ve miktarı hakkında bilgi verir. Bu bulgulara göre daha ileri tetkikler ve incelemeler gerekip gerekmediğine karar verilir.

Çocukların zihnindeki dışkılamak ile ağrı arasındaki ilişkiyi kırmak gerekir. Bu düzeltilebilir bir problem olmakla birlikte düzelmesi 6 ile 12 ay arasında sürebilir. Bunun nedeni çocukların ağrıyı unutmamaları ve genişleyen rektumun normale dönmesinin uzun zaman almasıdır.

Çocuğun incelmeleri ve muayeneleri başka bir hastalık düşündürmezse tedavi 3 fazdan oluşur.

1.Adım rektumu boşaltmak

Bağırsaktaki büyük sert dışkı yumuşatılarak küçültülerek barsaktan atılması sağlanır. Çoğu çocuk için bu fazla miktarda laksatif ile sağlanabilir. Ağızdan alınan dışkı yumuşatıcılar (laksatifler) dışkıya su çekerek işlev görürler ve alışkanlık yapmazlar. Kana geçmezler ve barsakta uzun süre kalmazlar. Nadir olarak aynı zamanda lavman veya fitil kullanılabilir. Bunlar sadece kalın barsağın alt kısmındaki dışkıyı yumuşatarak temizlenmesini sağlar.

Çocuk çok şiddetli kabızsa kısa süreyle hastaneye yatırılması ve özel boşaltıcı lavmanların yapılması gerekebilir.

Uygun lavman pozisyonları

Gaita dolu barsağa lavman sıvısının verilmesi

2.Adım Rektumu boş tutmak

Her ne kadar 2-3 günde bir barsak hareketi olması normal sayılsa da kronik kabızlığı olan çocukların tedavisi için amaç bu değildir. Bu çocukların günlük dışkılamaları olması, rektumda tekrar dışkı kütlesi birikmemesi açısından dışkılamanın günlük, yumuşak ve ağrısız olması gerekir. Günlük barsak hareketlerinin olması rektumda tekrar dışkı birikmesini önler, kalın barsağın normal şekle ve kas tonusuna gelmesini sağlar barsaktaki genişlemeyi geriletir. En sık ve uzun süreli kullanılan laksatifler mineral yağı, magnezyum sütü, laktuloz ve miralax (polyethlene glycol) tır. Laksatifler kolonu stimüle etmezler bu nedenle uzun süre kullanılmaları güvenlidir.

Doz amaçlanan hedefi yakalamak için arttırılıp azaltılabilir. Laksatif dozu her çocuğa göre farklıdır yakın izlemle çocuk için doğru ve yeterli doz ayarlanabilir. Amaç günde bir veya iki yumuşak dışkılamayı sağlamaktır. Laksatiflerin yani kakayı yumuşatan ilaçların alımını kolaylaştırmak içim meyve suyu ile karıştırılabilir. Kabızlığı yenmek için tedavi alan çocukların ailelerinin yaptığı en büyük hata laksatifi çok hızlı azaltmak veya kesmektir.

Tuvalet eğitimi almış çocukların tuvalette oturması sağlanarak barsak hareketlerinin başlaması desteklenir.

Yemeklerden sonra özellikle sabah kahvaltısından sonra tuvalet eğitimi veya oturma için en iyi zamandır, çünkü dolu mide çoğu insanda dışkılama ihtiyacı hissettirir.

Ilık bir içecek bu hissi arttırır.

Ilık bir banyo sonrası tuvalette oturmak dışkılama hissini arttırır.

Küçük çocukların tuvalette rahat oturmaları için ayaklarının altına küçük bir tabure veya yükseltici koyulması ve dizlerinin kalçadan hafif yukarda olması yararlıdır.

Çok küçük çocukların lazımlık kullanması veya tuvalette yüzlerini duvara dönmeleri daha rahat oturmalarını sağlar.

Diyet tedavisi de 2. adımda başlamalıdır. Kabızlık yapan yiyecek yoktur. Liften zengin ve fakir yiyecekler vardır. 2 önemli hedefe odaklanmak gerekir. Birincisi yeterli lif verilmesidir. Lif en çok meyvelerde, sebzelerde ve tahıllarda (arpa, buğday ve mısır) bulunur. Erişkinler günde 25-30 gr lif almalıdır, çocuklarda lif gereksinimi yaşa göre değişir. Çocuğun lif gereksinimi yıl olarak yaşına 5 eklenerek gr cinsinden bulunur.

Diğer diyet hedefi ise yeterli sıvı almaktır, en az 900-1200 ml sıvı alınmalıdır.

3.Adım Laksatiften ayrılma

Çocuğun barsak hareketleri ile ilgili sorunu kalmadığında, laksatif dozu yavaş yavaş azaltılır. Her 1-2 haftada bir %25i azaltılır. Eğer tekrar ağrısı olursa veya günlük dışkılama durursa daha önceki doza dönülür, 1-2 hafta kullanılır ve tekrar denenir. Diyet alışkanlığı sağlıklı ve hayat boyu kullanılacak bir alışkanlıktır.

Kronik kabızlık aileye yıldırıcı gelse de sonuçlar mükemmeldir.